In Museum Nienoord wordt een tentoonstelling gewijd aan het leven van Occa Johanna Ripperda (1619-1686).
Deze tot voor kort onbekende adellijke vrouw werd geboren in Farmsum. Zij had een bereisd leven dat eindigde in Stockholm, waar zij een hoge functie aan het koninklijke hof bekleedde. Haar boeiende levensloop maakt haar bij uitstek geschikt om de onbekende kanten van de schijnbaar overbekende Gouden Eeuw aan een groot publiek voor te stellen en te laten beleven.
Occa Ripperda was een vrouw van het Groninger platteland, opgegroeid in een cultureel ontwikkeld regionaal en internationaal milieu. Zij stond gedurende haar leven in contact met het hofleven van stadhouders, graven en koningen – allemaal aspecten die in het traditionele Hollandse burgerlijke beeld van de Gouden Eeuw onderbelicht blijven. Met Occa Ripperda als gids kunnen bezoekers door de ogen van een vrouw uit de 17de eeuw zien dat cultuur en dagelijks leven op Groninger borgen veel rijker en verrassender is dan wij denken.
Kookboek
Een unieke nalatenschap van Occa Ripperda is haar ruim duizend (!) recepten tellende kookboek. Bij de tentoonstelling gaat het niet alleen om de verrassende adellijke keuken van de 17de eeuw, maar het persoonlijke kookboek is een ideaal middel om het leven op een borg herkenbaar en beleefbaar te maken. Zo wordt de bezoeker getoond dat een borg niet alleen een mooi gebouw is, maar in nauwe samenhang staat met tuin, omgeving en het economische leven in de gemeenschap. Juist de 17de eeuw biedt veel herkenbare aspecten voor de huidige bezoeker: Ook wij kennen het brede smaakpalet van de internationale keuken en kunnen exotische specerijen en vruchten kopen, maar daarnaast staan eerlijke, seizoensgebonden producten uit de eigen regio sterk in de belangstelling. Die overeenkomsten zorgen dat het persoonlijke kookboek van Occa Ripperda een aantrekkelijk middel is om een breed publiek met het leven in de 17de eeuw kennis te laten maken.
Opzet
In de tentoonstelling wordt een aantal aspecten van het leven van Occa Ripperda belicht. De eet- en tafelcultuur van de (Groninger) adel speelt daarbij een belangrijke rol en haar unieke kookboek is vanzelfsprekend te zien. Eén zaal is gewijd aan de opmerkelijke levensloop van Occa Ripperda, van Brussel tot Stockholm, van Den Haag tot Pommeren. In andere zalen worden de kunst en cultuur in de regio belicht. Het gezin van Occa was actief in de culturele kringen in Friesland, Groningen en Oost-Friesland. Sibylle van Griethuysen, de bekendste Groninger dichteres in haar tijd, was bijvoorbeeld een huisvriendin van Occa’s gezin. Dat uitte zich in gedichten, opdrachten en schilderijen. De Borg Nienoord, waar de werken van Herman Collenius deel van de vaste collectie uitmaken, is de ideale plek om te laten zien wat de aantrekkelijke thema’s vormden in beeld en geschrift. Op creatieve en multimediale wijze wordt dit op toegankelijke wijze gepresenteerd. De eenheid van borg en omgeving wordt ook ruimtelijk gevisualiseerd in koetshuis, stallen, oranjerie en tuin.
Educatie
Een belangrijke rol is weggelegd voor de educatie. Niet alleen is het koetshuis gewijd aan activiteiten voor kinderen, maar ook de tentoonstelling in de borg zelf is zodanig opgezet dat zij voor gezinnen aantrekkelijk en toegankelijk is. Met puzzeltochten en opdrachten voor kinderen, maar ook door de creatieve inrichting brengt de tentoonstelling de Gouden Eeuw dichtbij, ook voor bezoekers zonder specifieke historische interesse. De geschiedenis en cultuur van de eigen regio in de Gouden Eeuw was rijk en had verrassend veel overeenkomsten met onze tijd. Die herkenbaarheid maakt een schijnbaar ver onderwerp dichtbij de eigen leefwereld en die verbinding wordt met name met kinderen gelegd. Voor het educatieve programma wordt samengewerkt met de activiteiten in het kader van 350 jaar Groningens Ontzet. Door Occa Ripperda leren wij immers de culturele en historische achtergrond kennen waartegen het ontzet plaatsvond.
Evenementen
Het onderwerp van de tentoonstelling leent zich bij uitstek voor evenementen en activiteiten. Vanwege de onzekere ontwikkelingen rond corona zijn die met name voor 2022 voorzien, als groepsactiviteiten en publieksevenementen weer mogelijk zijn. Duidelijk is dat vooral veel belangstelling is voor evenementen die met het kookboek van Occa Ripperda samenhangen, zoals uit de reacties op lezingen bleek (zie o.a. https://vimeo.com/523684849). In het kader daarvan worden 17de-eeuwse maaltijden, culinaire workshops, demonstraties en streekproductenmarkten georganiseerd. Bij die evenenementen wordt samenwerking gezocht tussen erfgoedinstellingen, non-profitorganisaties en commerciële partners, mede met het oog op een duurzame relatie die ook na afloop van de tentoonstelling voortgezet zal worden. De verbinding tussen erfgoed en de huidige tijd, zoals die in de tentoonstelling gelegd wordt, kan immers ook een impuls voor de regionale economie vormen.
Samenwerking
De tentoonstelling in Museum Nienoord is het middelpunt van de andere activiteiten die het komende jaar aan Occa Ripperda gewijd worden. Rond leven en werk van Occa Ripperda zijn de afgelopen jaren verbindingen gelegd met vele musea (zoals de museale borgen in Groningen, Friesland, Noord-Drenthe en Oost-Friesland, Groninger Museum, Fries Museum en Landesmuseum Emden), collectiebeherende instellingen (zoals Groninger Archieven, UB Groningen, Tresoar en Staatsarchiv Aurich) en wetenschappelijke instellingen (zoals RUG, Fryske Akademy, Ostfriesische Landschaft) en vele andere. Op allerlei plekken wordt aandacht besteed aan de verschillende aspecten van Occa’s leven. Voor begin 2022 is bijvoorbeeld een tentoonstelling gepland op Dekema State te Jelsum, waar zij haar jeugd doorbracht. Voor een overzicht van de vele mogelijkheden voor publieksactiviteiten rond Occa verwijzen wij naar de projectintroductie (http://www.occaripperda.nl/ProjectOcca.pdf).
PR en communicatie
Aan de tentoonstelling, leven en werk van Occa Ripperda wordt sinds enige jaren al meer bekendheid gegeven door lezingen, publicaties en in de (sociale) media. Dat heeft geleerd dat het onderwerp op veel belangstelling kan rekenen. Een overzicht van publieksuitingen tot nu toe en in de nabije toekomst is te vinden onder http://www.occaripperda.nl/nieuws.htm. In de aanloop van en gedurende de tentoonstelling wordt de PR breed ingezet om bezoekers te bewegen haar te bezoeken en deel te nemen aan de verschillende evenementen. De beoogde uitgave van het kookboek zelf in 2022, andere, kleinere publicaties over de verschillende aspecten van het leven van Occa Ripperda, lezingen en presentaties brengen de tentoonstellingen op Nienoord en elders verder onder de aandacht.
Actualiteit
De Gouden Eeuw staat momenteel sterk in de belangstelling, niet in de laatste plaats vanwege de 350-jarige viering van Groningens Ontzet in 2022. Ook voor de geschiedenis van het koken is veel aandacht, net als voor andere aspecten waar het leven van Occa Ripperda een verfrissende kijk op biedt, zoals de positie van de vrouw in de geschiedenis. In haar leven speelden onbekende en beroemde vrouwen een belangrijke rol, zoals haar moeder Anna Margaretha Rengers, koningin Christina van Zweden en dichteres Sibylle van Griethuysen. In het culturele leven van die tijd werden grenzen van geslacht, stand en opleiding veel meer overschreden dan men verwacht. Dat maakt de regionale kunst en cultuur voor de 21ste-eeuwse bezoeker extra herkenbaar en aantrekkelijk. Zo wordt tegelijk een tegenwicht geboden voor de aandacht die doorgaans exclusief naar Hollandse steden uitgaat, terwijl de andere zes Verenigde Nederlanden veel te bieden hebben voor een andere blik op de Gouden Eeuw.
De tentoonstelling is te zien t/m 26 februari 2023.